Porady

Muzea wymagają szczególnego podejścia przy projektowaniu instalacji grzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Projektant musi wziąć pod uwagę nie tylko komfort personelu i gości, ale przede wszystkich ochronę eksponatów przed czynnikami niszczącymi. Jak zaprojektować instalacje HVAC w obiektach muzealnych?

Ogrzewanie, klimatyzacja i wentylacja w muzeum – przepisy i normy

Podczas projektowania systemów HVAC w muzeach należy uwzględnić przepisy zawarte w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie ((§ 132-139 oraz § 147-155). Należy również przestrzegać zasad opisanych w polskich normach związanych z instalacjami HVAC, do których odwołuje się ww. rozporządzenie. Głównym zadaniem systemów HVAC w obiektach muzealnych jest ochrona zbiorów przed czynnikami, które mogą doprowadzić do ich degradacji. W związku z tym projektant powinien uwzględnić zasady i zalecenia określone w Polskiej Normie PN-EN 15757:2012 dotyczącej konserwacji dóbr kultury.

Instalacje HVAC w obiektach muzealnych – aktualne wytyczne

Parametry powietrza dla większości obiektów muzealnych powinny mieścić się w zakresie: temperatura 16-25°C oraz wilgotność względna 40-60%. Warunki te są odpowiednie również dla personelu i zwiedzających, dlatego instalacje klimatyzacyjne w muzeum nie wymagają podziału na klimatyzację komfortu i klimatyzację technologiczną. Należy jedynie zadbać o to, aby osoby przebywające w muzeum miały zapewnioną odpowiednią ilość świeżego powietrza (strumień objętości powietrza wentylacyjnego powinien wynosić co najmniej 20 m³/h na osobę).

Szczegółowe wytyczne konserwatorskie opracowane przez Muzeum Narodowe w Krakowie w 2012 roku są następujące:

• temperatura w sezonie grzewczym: 18-21°C (ogrzewanie uruchamia się, gdy temperatura spadnie poniżej 18°C);
• temperatura poza sezonem grzewczym: 18-25°C (instalacje klimatyzacyjne w muzeum uruchamia się po osiągnięciu temperatury 24°C lub wyższej);
• wilgotność względna w sezonie grzewczym: 35-55%;
• wilgotność względna poza sezonem grzewczym: 40-60%;
• przy wilgotności względnej poniżej 25% można obniżyć temperaturę do 15°C.

Projektowanie HVAC w obiektach muzealnych – największe wyzwania

Projektant instalacji HVAC powinien uwzględnić indywidualne wymagania obiektu muzealnego związanego z miejscem przechowywania i rodzajem eksponatów. Wymienione powyżej parametry powietrza są odpowiednie dla większości eksponatów, jednak należy pamiętać, że niektóre materiały są szczególnie wrażliwe na czynniki zewnętrzne.

Zanieczyszczenie powietrza

Wentylacja w muzeum powinna chronić eksponaty przed szkodliwym działaniem zanieczyszczeń pochodzących z zewnątrz (pyłki roślinne, zarodniki grzybów i pleśni, siarkowodór, dwutlenek azotu, drobne cząstki PM2.5) oraz rozprzestrzenianiem się zanieczyszczeń powstających wewnątrz obiektu (np. kwas octowy z materiałów budowlanych, aldehydy z formaliny). Szczególnie podatne na działanie zanieczyszczeń są eksponaty wykonane z materiałów porowatych, naturalnych (skóra, płótno, tkaniny naturalne) oraz metalu (żelazo, ołów, srebro, miedź).

Temperatura powietrza

Systemy HVAC w obiektach muzealnych powinny utrzymywać temperaturę na poziomie odpowiednim dla przechowywanych eksponatów. Zbyt wysoka temperatura powoduje spadek wilgoci, co zwiększa łatwopalność niektórych materiałów (np. drewna, papieru, płótna). Niewłaściwa temperatura może prowadzić również do deformacji zbiorów wykonanych z plastiku, fotografii, werniksu na obrazach, a także plastikowych i akrylowych osłon muzealnych. Bardzo wrażliwe na ciepło są również nośniki magnetyczne (kasety wideo, taśmy audio, dyskietki), kolorowe wydruki, elastyczne polimery (guma, pianka poliuretanowa), niektóre farby akrylowe, a także futra, pióra i wypchane zwierzęta.

Wilgotność powietrza

Wentylacja, ogrzewanie oraz instalacje klimatyzacyjne w muzeum muszą utrzymywać odpowiednią wilgotność względną, dostosowaną do rodzaju przechowywanych zbiorów. Dla przykładu, zwierzęta i ich wysuszone organy, a także mumie wymagają niskiej wilgotności (20-35%). Z kolei w przypadku zbiorów wykonanych z papieru i obrazów zaleca się utrzymywanie wilgotności na poziomie 40-55%. Wskutek niezachowania optymalnej RH zbiory stają się podatne na zmiany fizyczne (kurczenie, pęcznienie), zmiany chemiczne (przebarwienia, matowienie, blaknięcie, korozję), a także degradację biologiczną (np. pleśnienie).

Fluktuacje temperatury i wilgotności

Eksponaty muzealne są wrażliwe także na duże wahania parametrów powietrza. Drastyczny spadek wilgotności związany z uruchomieniem ogrzewania przyczynia się do uszkodzeń mechanicznych (pękania, deformacji, odspajania). Z kolei nagły wzrost wilgotności może przyspieszać zmiany chemiczne (np. korozję) i biologiczne (pleśnienie). Dlatego bardzo ważne jest, aby ogrzewanie, klimatyzacja i wentylacja w muzeum zapewniały stabilny mikroklimat. Dobowe zmiany temperatury nie powinny przekraczać 1,5 stopnia, zaś fluktuacja wilgotności nie powinna przekraczać 2-6%.

HVAC w obiektach muzealnych – jak projektować?

Przy projektowaniu instalacji HVAC dla obiektów muzealnych należy uwzględnić fakt, że eksponaty przechowywane w magazynach wymagają szczególnej i długotrwałej ochrony. W takich pomieszczeniach często zachodzi konieczność obniżenia temperatury i wilgotności do poziomu, którego nie można zachować w pomieszczeniach przeznaczonych do zwiedzania. Należy również zadbać o to, aby personel miał możliwość kontrolowania parametrów i wprowadzania zmian w temperaturze/wilgotności w celu zachowania stałego mikroklimatu.

Wentylacja w muzeum powinna zapewniać optymalną wilgotność bez konieczności obniżania temperatury w zimie. System powinien działać nieprzerwanie, zapewniając stałe warunki dla zbiorów przechowywanych na sali wystawienniczej i w magazynie. Wskazane jest również oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń gazowych i stałych. Ponadto należy mieć na uwadze fakt, że instalacje HVAC w obiektach muzealnych nie powinny przeszkadzać w podziwianiu eksponatów ani mieć negatywnego wpływu na estetykę budynku (ważne szczególnie w przypadku obiektów zabytkowych).

Powyższe założenia można zrealizować poprzez:

• centralę klimatyzacyjną wyposażoną w odpowiednie filtry (wstępne klasy F5, dokładne klasy F7, HEPA), chłodnicę (wodną, glikolową lub z bezpośrednim odparowaniem), nagrzewnicę (wodną, parową, elektryczną) oraz nawilżacz (parowy, ultradźwiękowy);
• podział obiektu na strefy obsługiwane przez oddzielne klimatyzatory typu split lub instalację typu multi-split;
• system wentylacji ze stałym przepływem powietrza (CAV);
• automatyczne sterowanie z udziałem higrostatów i termostatów pomieszczeniowych oraz możliwością ręcznego wprowadzania ustawień;
• układ klimatyzacji precyzyjnej w przypadku obiektów wysoce wrażliwych na parametry powietrza i zmiany mikroklimatu;
• dyskretne klimatyzatory kasetonowe umieszczone w suficie podwieszanym.

Wentylacja oraz instalacje klimatyzacyjne w muzeum od Ventix Serwis

Instalacje HVAC w obiektach muzealnych powinny chronić eksponaty przed szkodliwymi czynnikami, aby zgromadzone zbiory mogły być podziwiane przez kolejne pokolenia. Jednak żeby tak się stało, wykonanie systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych należy powierzyć specjalistom.

Firma Ventix Serwis zapewnia profesjonalny projekt instalacji HVAC w oparciu o rzetelną analizę czynników środowiskowych i wymagań przechowywanych zbiorów. Nasi specjaliści zajmą się również doborem urządzeniem i montażem instalacji, a także przeszkoleniem personelu z obsługi systemu. Oferujemy także usługi serwisowe (naprawy, przeglądy techniczne, czyszczenie), aby system funkcjonował z maksymalną skutecznością przez długie lata.

W celu omówienia szczegółów, zapraszamy do kontaktu.